Türk tarihi mutfak ve yemek kültürünü dikkate almadan yazılamaz.
Fatih Sultan Mehmet’in Manisa’daki şehzadelik yıllarını incelerken en çok merak ettiğim ve zorlandığım konu Şehzade II. Mehmet’in Manisa’da kaldığı yıllarda (1443-1451) Manisa mutfağı, Manisa’da saray mutfağının ne olduğu, Şehzade II. Mehmet döneminde Manisa sarayında Saray-ı Amire mutfağına hangi alışverişlerin yapıldığına dair kayıtların elimizde olmayışı idi. Manisa mutfağı ve Saray-ı Amire ile ilgili kayıtlar, Şehzade Divanı Defterleri II.
Selim döneminden itibaren varlığı bilinmesine rağmen daha önce Manisa’da görev yapan şehzadelere ait bilgilerimiz çok sınırlıdır.
Türk kültürüne önemli hizmet ve katkıları bulunan ve devlete başkentlik yapan, bazen de şehzadelerin yaşadığı sancak şehirleri ve kadim kültür merkezlerinin bulunduğu önemli durakların yemek ve mutfak kültürü Türk karakterinin, sosyo-ekonomik dinamiklerinin ortaya çıkarılmasında son derece önemlidir.
Türk coğrafyalarının mutfak kültürünün aydınlatılmasında özellikle Osmanlı coğrafyaları için Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi bulunmaz bir hazinedir.
Binlerce yıllık süre içerisinde Türkler arasında adeta her yörenin, her şehrin kendine özgü damak zevki ve mutfak kültürü oluşmuştur. Bu farklılaşmada boy, aşiret, oymak, sülale, oba farklılıkları kadar yaşam şekillerin ve komşu kültürlerin etkilerinin de büyük payı vardır.
Günümüzde mutfak kültürü ve gastronominin ülke ve millet kültürü açısından önemi daha çok anlaşılmaktadır. Kadim gelenekleri yaşatmak ve özgün milli yemeklerimizi, mutfak kültürünü devam ettirmek amacıyla Türkiye ve Türk dünyasında önemli ve örnek çalışmalar yapılmaktadır.
Burada örnek çalışmalarıyla her zaman kendisinden övgüyle söz ettiren “ Topraktan Saraya Edirne” kitabını yayınlayan Edirne’den bahsedeceğim.
Bir asır Osmanlı’ya başkentlik yapmış ve kültürlerin buluşma noktası olan Edirne zengin tarihi, kültürel ve doğal varlıkları ile eşsiz bir gastronomi merkezi konumuyla dikkat çekiyor.
25-27 Ekim 2024 tarihleri arasında Valilik ve İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü koordinesinde "Topraktan Sofraya Edirne" Gastronomi Festivali düzenlendi. Festivalde tanıtılan yemeklerin gelecek nesillere aktarılması amacıyla Edirne Valiliğinin destek ve katkıları, İl Kültür ve Turizm Müdürü Kemal Soytürk’ün koordinatörlüğü, Şef Sedat Kocadoğan ve Rifat Gürgendereli’nin yönetiminde Edirne kültürüne dair muhteşem bir çalışma yayınlandı.
“Bir asır Osmanlı’ya payitahtlık yapmış ve kültürlerin buluşma noktası olan Edirne zengin tarihi, kültürel ve doğal varlıkları ile eşsiz bir gastronomi merkezi konumuyla dikkat çekiyor. Tarih boyunca Anadolu’nun yemek kültürünü Balkanlar’a taşıyan bir köprü görevi üstlenen Edirne mutfağı, Rumeli gelenekleri ve bölgesel lezzetlerin harmanlanmasıyla eşsiz bir gastronomi mirası sunuyor. Bu zengin mutfak kültürünün tanıtılması ve korunması amacıyla hazırlanan “Topraktan Sofraya Edirne” kitabı 58 şefin katkılarıyla 101 farklı reçeteyi içeriyor.
Gastronomi, bir şehrin yemek kültürünü, yaşam biçimini ve değerlerini tanıtmanın en güçlü yollarından biridir. Kitap aynı zamanda Edirne’nin tarihi, kültürel mirası ve mutfak zenginliği tanıtırken aynı zamanda halkın öz kültürüne sahip çıkması ve bu değerlerin sürdürülebilirliğinin sağlanması hedefliyor.
Edirne’nin gastronomi zenginliğini yansıtan “Topraktan Saraya Edirne” kitabında 101 farklı tarif bulunuyor. “Edirne’nin Toprağında Efsanevi Yemekler” makalesiyle Günay Kut, “Tarladan Sofraya Edirne Sürdürülebilir Gıda Üretimi” makalesiyle Nezih Müftügil, “Türk Mutfağında Edirne Sofrası” makalesiyle Özge Samancı, “Zengin Kaynaklarıyla Edirne Mutfağı,” makalesiyle Gönül Paksoy ve “Geçmişten Geleceğe Uzanan Edirne Gastronomisi” makalesiyle Milli Aşçı Eyüp Kemal Sevinç kitaba önemli katkılar sağlıyor.
Türk gastronomisi için son derece değerli tarifler içeren kitap aynı zamanda Edirne’nin tarihi birikimini de günümüze taşıması açısından büyük önem taşımaktadır.
Kitap aynı zamanda her bir tarife ait yemekler birbirinden kıymetli 58 şefin yemek hazırlık süreçlerini, pişirme tekniklerini ve kullandıkları geleneksel yöntemleri adım adım izleme fırsatı sunuyor.
“Topraktan Saraya Edirne” kitabı şehrin zengin mutfağının benzersiz mirasını keşfetmek ve bu lezzetleri evlerinde denemek isteyenler için eşsiz bir kaynaktır.
Edirne mutfağının yaşatılmasına katkı sağlayan şeflerimize ve kitabın ortaya çıkarılmasında emeği geçen herkese teşekkür ederim. 10 Aralık 2024, www.tarihistan.org
*Naci Yengin, TARSAM (Tarih Stratejik Araştırmalar Merkezi) Başkanı
