Globalinfo.az gündəm mövzularla bağlı Türkiyənin Erciyes Universitetində ermənişünaslıq bölümünün rəhbəri, Azərbaycan-Ermənistan Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri Qafar Çaxmaqlıdan müsahibə alıb.
Həmin müsahibəni təqdim edirik:
– “X” sosial şəbəkəsinin Türkiyə seqmentində yayılan səs yazısında Qars vilayətinin Diqor rayonunda azərbaycanlıların müxtəlif yollara yaşadıqları kənddən çıxarıldığı söylənib. Rəylərdə Türkiyənin şərq bölgəsindəki türk kəndlərində vəziyyətin uzun illərdir gərgin olduğunu, azərbaycanlılar da daxil bir çox türklərin kürdlər tərəfindən təhdid edildiyini, xoşagəlməz addımlarla üzləşdiyini bildiriblər. Yazanlar arasında həmin ərazidə yaşadığı və sırf bu məsələlərə görə ailəsi ilə birlikdə digər bölgələrə köçdüklərini bildirənlər də var. Qafar bəy, Qars vilayətinin Diqor bölgəsində yaşayan azərbaycanlılar haqda nə məlumdur?
– Qars ən qədim türk məskənlərindən biri olmaqla yanaşı, Azərbaycan türklərinin bu ərazidə tarixini bildirmək bir az çətindir. Çünki bu ərazi hər zaman Azərbaycan coğrafiyası hesab olunub. Mənim “Qars” adlı kitabımda Azərbaycan türklərinin mücadiləsini, yaşam tərzini, adət-ənənələrini qələmə almağa çalışmışam. Belə demək olarsa, Qarssız Azərbaycan mümkün deyil. 1918-ci ildə Cümhuriyyət elan olunandan bir il sonra Qarsda Cənub Qərbi Qafqaz Respublikası elan olundu və bu, ikinci Azərbaycan Cümhuriyyəti hesab olunurdu.
1878-ci ildə ruslar tərəfindən işğal edilmiş Qars, Batum və Ərdəhan Rusiyaya birləşdirilmişdi və burada əhalinin demoqrafiyası dəyişdirilməyə cəhd edilmişdi. Qars ərazisinə “malakan” əhali köçürülmüş, ermənilər yerləşdirilmişdi. Həmin vaxtdan kürd əhalisinin də Qarsa gəlişinin təməlləri atılıb. Kürdlərin bu coğrafiyada yaşama tarixi 100 ildən çox deyil. Azərbaycanlılar indi də Qarsın əsas əhalisini təşkil edirlər. Bəzi hallarda azalma prosesi baş versə də, əhalinin əksəriyyəti başqa millətlər olsa da Azərbaycan türkləri əsas və yerli ünsür olaraq bu bölgədə varlar və olacaqlar. Qarsın bölgələri içində Diqor daha çox demoqrafik dəyişikliyə məruz qalmış bölgədir. Burada həqiqətən də kürdlərin sayı çoxdur. Lakin Diqorun bəzi kəndləri indiyə qədər də Azərbaycan türklərinin məskəni olaraq bilinməkdədir.
Sözügedən videoya gəlincə, bu, insanları qorxudub çıxarmaq, onların arasında ruh düşgünlüyü yaratmaq məqsədilə edilə bilər. Diqor bölgəsində əhalinin əksəriyyəti kürdlər olsa da orada yerli Azərbaycan türklərinin, tərəkəmələrin yaşaması faktdır. Burada saxtakarlığa yol veriblər. Azərbayanlıların sıxışdırılıb çıxarılması heç cür qəbul edilə bilməz. Hesab edirəm ki, Türkiyənin demoqrafik quruluşu ilə bağlı siyasətə ehtiyacı var. Çünki bu proseslər həmin bölgələrdə nüfuz sayının azalmasına və dövlətin əleyhinə digər ictimai-siyasi proseslərə səbəb ola bilər.
– Türkiyədə Novruz bayramını əsasən kürd toplum qeyd edir. Amma kürdlər özləri Novruza “Əcəm bayramı”, yəni türk bayramı deyirlər. Bu il bayram tədbirinə qatılan Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan təklif etdi ki, Novruz Türk dünyasının ümumi bayramı olsun. Türklərin Novruz bayramına sahiblənməsinin tarixi əhəmiyyəti nədir?
– Günümüzə qədər davam edən Novruz türklərin ortaq bayramı olub, amma Türkiyə coğrafiyasında buna uzun zaman sahib çıxılmayıb. Bu səbəbdən Novruz “Əcəm bayramı” və yaxud kürdlərə aid bayram kimi qəbul olunur. Amma 90-cı illərdən sonra bu bayrama sahib çıxılıb. İndi Türkiyənin bir çox yerlərində Novruz bayramını Azərbaycan qədər təntənə ilə qeyd edirlər. Türkiyə dövləti bu il də Novruz bayramı ilə bağlı yanaşma sərgilədi. Prezident Ərdoğan bu bayramın rəsmi olaraq qeyd olunacağını bəyan etdi. Ümidvarıq ki, gələn ildən Novruz dövlət bayramı elan ediləcək.
Qafar Çaxmaqlı
– Azərbaycan televiziyasında Qərbi Azərbaycanla bağlı səslənən fikirlər Ermənistanda narahatlığa səbəb olub. Ermənistan parlamentinin sabiq deputatı, azərbaycanşünas alim, tarixçi Tatevik Ayrapetyan deyib ki, Azərbaycanın Zəngəzur dəhlizi vasitəsilə həmin ərazilərə qayıdacağı vurğulanır: “Görünür, Qərbi Azərbaycana qayıdışla bağlı hazırlığa başlanıb. Bu, təəccüblü haldır”.
Qafar bəy, azərbaycanlıların öz tarixi torpaqları haqda danışması erməniləri niyə narahat edir?
– Ermənistanda Azərbaycan türklərinin öz tarixi vətənlərinə – Qərbi Azərbaycana qayıdışı ilə bağlı gündəlik müzakirələr gedir və bu müzakirələrin içərisində ermənilər “müəyyən təhlükələr”in olduğunu bildirirlər. Bu məsələdə hökumət tənqidə məruz qalır. Azərbaycan türklərinin öz dədə-baba yurduna qayıtmaq haqqı beynəlxalq haqdır. Buradan didərgin düşmüş əhalinin böyük əksəriyyəti öz doğma yurduna qayıtması üçün proseslərin sürətlənməsini gözləyir. Şübhəsiz ki, Azərbaycanın qərb bölgələrindən Naxçıvana açılacaq dəhliz bu prosesə təkan verə bilər. Çünki Azərbaycana yaxın ərazilərdə Qərbi azərbaycanlıların yerləşdirilməsi və ora köçürülməsi onların təhlükəsizliyi üçün də bir qarantiya ola bilər. Şübhəsiz ki, başqa ərazilərə də Azərbaycan türklərinin yerləşdirilməsi illər sürə bilər.
Ermənistan da təbii ki, buna qarşı çıxır. Ermənistan baş naziri səviyyəsində deyilir ki, bu məsələ heç vaxt müzakirə predmeti olmayacaq. Azərbaycanın bu məsələni ortaya atması Ermənistan ərazisinə iddia kimi səsləndirilir. Bu mənada təbii ki, Ermənistan bu prosesə mane olmağa çalışacaq. Amma Qərbi Azərbaycana dönüş ideyası mənim nəzərimdə hər zaman gündəmdə olmalıdır. Biz Qarabağa döndüyümüz kimi öz tarixi vətənimiz Qərbi Azərbaycana da dönə bilərik. Bu məsələ Ermənistanda bəzi şəxsləri narahat edə bilər və onların müxtəlif fikirlər səsləndirməsinin bizim üçün önəmi yoxdur. Fikrimcə, dönüş prosesi başlamışdır və bu prosesi reallaşdırmaq üçün əlimizdən gələn hər şeyi etməliyik.
