ABŞ və Ukraynanın minerallarla bağlı sazişi razılaşdırmaları bir sualı aktual edir: Zelenski Trampın iradəsinə təslim oldu? ABŞ-ın son aylar istəkləri tam reallaşır? Donald Tramp Ukraynanı Vladimir Putinlə bölür?
D.Tramp deyib ki, sənəd yaxın zamanda imzalanacaq.
“Əslinə qalsa, Bessent (ABŞ maliyyə naziri Skott Bessent – red.) mənə bildirdi ki, nadir qazıntılarla bağlı razılaşma demək olar ki, yekunlaşıb. Tezliklə, imzalanacaq” – Tramp bildirib.
Bundan başqa, Rusiya və ABŞ nümayəndə heyətlərinin görüşünə münasibət bildirən Donald Tramp ABŞ-ın Ukraynada Atom Elektrik Stansiyalarına (AES) nəzarətinin mümkünlüyünü qeyd edib. Həmçinin Rusiya və Ukrayna təmas xətlərinin və ərazi məsələlərinin müzakirəsinin də aparıldığını bildirib.
Globalinfo.az-a danışan politoloq Rüstəm Tağızadə deyib ki, burada nəzərə alınmalı olan bəzi əsas ölçülər var:
“Nadir torpaq elementləri müdafiə sistemlərindən tutmuş istehlakçı elektronikasına qədər qabaqcıl texnologiyalar üçün vacibdir. Ukrayna ilə razılaşmanı yekunlaşdırmaqla Birləşmiş Ştatlar təchizat zəncirini şaxələndirməyə və ənənəvi rəqiblərdən asılılığı azaltmağa, texnoloji və hərbi imkanlarını potensial olaraq artırmağa çalışa bilər.
Xəzinədarlıq katibi Scott Bessent kimi yüksəkrütbəli məmurların iştirakı göstərir ki, bu sövdələşmə təkcə kommersiya deyil, həm də daha geniş iqtisadi strategiyanın bir hissəsidir. Belə bir razılaşma ABŞ-ın iqtisadi təhlükəsizliyini dəstəkləmək və istifadə olunmamış mineral sərvətləri olan regionlara təsir göstərmək üçün istifadə edilə bilər.
Trampın ABŞ-ın Ukraynadakı Atom Elektrik Stansiyasına (AES) mümkün nəzarətindən bəhs etməsi minerallardan kənara çıxan strategiyaya işarə edir. Kritik enerji infrastrukturuna nəzarət və ya təsir əldə etmək enerji resurslarının təhlükəsizliyini təmin etmək və regional güc dinamikasını idarə etmək yolu kimi baxıla bilər”.
Ekspert deyib ki, Ukraynanın suverenliyi ilə bağlı həssas suallar yaranıb:
“Ukraynanın öz enerji aktivləri üzərində nəzarətinin hər hansı bir pozuntusu daxili müxalifəti gücləndirə və ya rəqiblər, xüsusən də Rusiya tərəfindən ABŞ və onun regiondakı müttəfiqlərini tənqid etmək və ya sabitliyi pozmaq üçün bəhanə kimi istifadə edilə bilər.
Rusiya və Ukrayna arasında “təmas xətləri” ilə bağlı məlumat verilmiş danışıqlar və ərazi məsələləri ətrafında müzakirələr resurs təhlükəsizliyinin ərazi mübahisələri ilə necə əlaqəli olduğunu vurğulayır. Bu cür müzakirələr iqtisadi razılaşmaların, mübahisəli sərhəd məsələlərinin həlli və ya ən azı idarə edilməsi ilə əlaqəli ola biləcəyi daha geniş çərçivəyə işarə edir.
Rüstəm Tağızadə
Ərazi məsələlərini danışıqlara cəlb etmək, xüsusən də faydalı qazıntılar və enerji infrastrukturu kimi strateji aktivlərlə bağlı olarsa, Rusiya və Ukrayna arasında onsuz da qeyri-sabit olan dinamikanı çətinləşdirə bilər. Bu, Ukraynanı öz təsir dairəsində görən Rusiya ilə daha da sürtüşməyə səbəb ola bilər ki, bu da potensial olaraq regional gərginliyi gücləndirir.
Əgər razılaşma həqiqətən yekunlaşmaq üzrədirsə, bu, ABŞ-ın Şərqi Avropada iştirakının artdığını göstərir. Bu, Moskvanın sərt reaksiyasına səbəb olsa da, regionda ittifaqları möhkəmləndirmək və Rusiyanın təsirinə qarşı addım kimi qiymətləndirilə bilər.
Politoloqun sözlərinə görə, bu danışıqlarda iqtisadi, enerji və ərazi məsələlərinin bir-birinə qarışması Ukraynanın getdikcə ABŞ və Rusiya arasında daha geniş rəqabətdə proksi döyüş meydanına çevrilə biləcəyini göstərir:
“Bu cür addımlar ittifaqların daha da qütbləşməsinə və möhkəmlənməsinə gətirib çıxara bilər ki, bu da regional deeskalasiya istiqamətində istənilən səyləri çətinləşdirir.
Hesabat göstərir ki, ABŞ Şərqi Avropada təsirini gücləndirmək üçün strateji iqtisadi vasitələrdən istifadə edə bilər. Mineral sazişi və Ukraynada kritik enerji infrastrukturuna nəzarət imkanları həyati əhəmiyyətli resursların təmin edilməsinə və uzun müddətdir davam edən münaqişə bölgəsində geosiyasi mənzərənin formalaşmasına yönəlmiş daha geniş strategiyanın göstəricisidir. Bununla belə, bu addımlar həm də Rusiyanın potensial əks reaksiyası və Ukrayna daxilində suverenlik və enerji müstəqilliyi ilə bağlı daxili narahatlıqlar da daxil olmaqla risklər daşıyır. Həmişə olduğu kimi, bu cür hesabatların dəqiqliyi və nəticələri əlavə yoxlama tələb edir, lakin əgər doğrudursa, onlar regionda iqtisadi maraqlar və geosiyasi güc arasında mürəkkəb qarşılıqlı əlaqəni vurğulayır”.
