Rusiya xarici siyasət sənədləri və Baş Qərargah ATASE arxivləri üzə çıxmağa davam edir. Yeni sənədlərə görə, bolşeviklərin 1920-1922-ci illər arasında Türkiyə Böyük Millət Məclisi Hökumətinə göndərdikləri pulun miqdarı 10 milyon qızıl rubl təşkil edib. Azərbaycan hökumətinin göndərdiyi yardım isə 3 milyon 612 min qızıl rubl olub.
Turkustan.az xəbər verir ki, sənədləri Rusiya Dövlət İctimai-Siyasi Tarix Arxivindən və Baş Qərargahın ATASE arxivindən çıxarılıb. Həmin sənədlərə görə, Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası hökuməti Moskva Dostluq Müqaviləsi imzalanmadan əvvəl Ankara hökumətinə silah və maliyyə yardımı göndərməyə başlayıb. Türkiyə Böyük Millət Məclisi hökuməti sovetlərə tonlarla kömür göndərib.
Trabzon Universitetinin Tarix kafedrasının müəllimi Nurettin Çakıcının üzə çıxardığı Rusiya arxiv sənədlərində 16 mart 1921-ci ildə imzalanan “Türkiyə-Sovet Rusiyası Dostluq və Qardaşlıq Müqaviləsi”ndən sonra Bəkir Sami bəy və Böyük Millət Məclisini təmsil edən nümayəndə heyətinin 8 milyon qızıl rubl, silah və 250 min tüfəng istəməsi, lakin sovet hökumətinin 5 milyon qızıl rubl verəcəyini bildirməsi əksini tapıb.
Arxivlərdə silah, sursat və maddi dəstək istəyənlər arasında Ənvər Paşanın da olduğuna dair mənbələr var.
Sənədlərdə Sovet Rusiyası tərəfindən Türkiyə Böyük Millət Məclisinə ilk silah və sursat göndərilməsinə 1920-ci ilin sentyabr ayının sonlarında başlanıldığı, ilk daşınmanın isə 4 nömrəli Rüsumat və “Qazal” yedək gəmisi ilə Tuapsedən Trabzona aparıldığına dair məlumatlar var. Hayrettin, Yıldız, Turqut və Şükran kimi mülki mühərriklərlə 1920-ci ilin 22 sentyabrından oktyabr ayının əvvəlinə qədər həyata keçirilən daşınmalarda 895 alman mauzeri, 810 qutu sursat və süngü oktyabrın 4-də Trabzona göndərilib. Atatürk Hava Limanına çatan Mebruke mühərriki ilə 858 tüfəng, 727 qutu sursat və 1108 qutu kilidi, 20 oktyabr 1920-ci ildə isə 564 Mauzer, 494 qutu döyüş sursatı və 586 ədəd sandıq taxtası Qazal yedək gəmisi ilə Tuapsedən Trabzona daşınıb.
Yeni arxiv sənədlərini araşdıran N.Çakıcı qeyd edib ki, ümumilikdə 5 milyon 400 min rubl Türkiyənin Moskvadakı səfirliyinin xərcləri və məhbusların daşınması üçün istifadə olunmaq üçün səfirliyə göndərilib.
Digər tərəfdən, ortaya çıxan arxiv sənədlərində Sovet Rusiyasının Türkiyədəki səfiri olmuş Sergey Petroviç Natsarenus mərkəzə göndərdiyi məktubda ehtiyaclarını təmin etmək üçün Türkiyədən taxıl məhsulları ala biləcəklərini bildirib. (publika.az)
