Zeev Hanin: “Hikmət Hacıyev ilə Benyamin Netanyahunun müzakirə edəcəyi çox şey var”
Tanınmış israilli politoloq Zeev Hanin AYNA.AZ-a müsahibəsində ölkələrimiz arasındakı münasibətləri şərh edib. Beləliklə:
- Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi Hikmət Hacıyev bu yaxınlarda iki dəfə İsrailə səfər edib. Sizcə, bu səfərlərin arxasında nə dayanır?
- Aydındır ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin köməkçisi Hikmət Hacıyev ikitərəfli strateji tərəfdaşlığın gələcək inkişafının təfərrüatını müzakirə etmək üçün İsrailə gəlib. Tamamilə aydındır ki, yeri gəlmişkən, İsrail şelfində qaz yataqlarının işlənməsində mühüm pay almış Azərbaycan İsrail iqtisadiyyatının əsas sahələrində kifayət qədər yaxından iştirak edir. Bu fakt müəyyən mənada iki ölkənin milli təhlükəsizlik sistemində tərəfdaşlığın bir hissəsidir.
İsrailə tədarük edilən Azərbaycan nefti Gürcüstan, oradan isə Türkiyə ərazisi ilə nəql olunur. Türkiyə Prezidenti Rəcəb Ərdoğan İsrail əleyhinə açıqlamaları ilə tanınır. İlham Əliyev bir neçə dəfə Ərdoğanı Türkiyə ilə İsrail arasında qarşıdurmanın səviyyəsini azaltmağa inandırmağa çalışıb. O, Türkiyəni də İsraillə barışdırmağa çalışdı və bu da oldu. Ərdoğan vəziyyəti içəridən partlatmağa başlayana qədər Bakı bu problemi həll edə bildi. 2022-ci il oktyabrın 7-dən sonra Ərdoğan İsraillə ticarət əlaqələrinə və əhəmiyyətli bir sıra İsrail mallarının tədarükünə sanksiyalar tətbiq edəcəyini açıqlamışdı.
Halbuki, Azərbaycan nefti Türkiyə ərazisi ilə İsrailə çatdırılıb. İlham Əliyev isə bunda mühüm rol oynadı, çünki o, yaxın tərəfdaşı Ərdoğanı inandıra bildi ki, əgər o, Türkiyənin Cənubi Qafqaz, Yaxın Şərq və Mərkəzi Asiyadan enerji resurslarının tədarükü üçün mərkəzə çevrilməsində maraqlıdırsa, o zaman anti-İsrail bəyanatlarının səviyyəsini dayandırmalı və ya azaltmalıdır. Doğrudan da, son vaxtlar Türkiyə rəhbərliyinin anti-İsrail ritorikasının bir qədər azaldığının şahidi olduq, baxmayaraq ki, qarşıda bizi yeni dalğanın gözləməsi mümkündür.
Ümumiyyətlə, biz başa düşürük ki, Türk dünyası ilə tərəfdaşlıq İsrail üçün vacibdir və Azərbaycan burada ikitərəfli müdafiə tərəfdaşlığını nəzərə almasaq, kifayət qədər ciddi rol oynayır. Deməli, məncə, Hikmət Hacıyev və Benyamin Netanyahunun danışacaqları çox şey var.
- Begin-Sadat Strateji Araşdırmalar Mərkəzi sizin həmmüəllif olduğunuz “Azərbaycanı Trampın regional planlarına və İsrailin maraqlarına necə effektiv cəlb etməli: praktik tövsiyələr” adlı hesabat dərc edib. Hesabatda qeyd olunur ki, İsrail və ABŞ-dakı israilyönlü qüvvələr Azərbaycanın yeni “Böyük Yaxın Şərq” arxitekturası çərçivəsində üstünlüyündən tam şəkildə istifadə etmək üçün Azərbaycanın ABŞ-İsrail regional inkişaf, investisiya və texnologiya tərəfdaşlıqlarına daxil edilməsini fəal şəkildə müdafiə etməlidir. ABŞ-İsrail-Azərbaycan geosiyasi oxunun yaradılmasının nə dərəcədə real əsası var?
- Bu hesabatda həmkarımla birgə “İbrahim Anlaşmaları”nın yalnız İsrail ilə diplomatik münasibətləri olan ərəblər ilə yanaşı, diplomatik münasibətləri olmayan ərəb ölkələrinə, ilk növbədə Səudiyyə Ərəbistanı, həm də Səudiyyə blokunun qalan ərəb ölkələri, həm də qeyri-müsəlman ərəb ölkələri tərəfindən diplomatik münasibətlər quracağına yönəldirik. Amma indiki halda söhbət İsraillə kifayət qədər yaxın münasibətləri olan ölkələrin, belə deyək, strateji müttəfiqlik xarakteri də ala biləcək bu sazişlərə qoşulma ehtimalından gedir.
Azərbaycan burada siyahıda birincidir. Deyə bilərəm ki, bundan sonra Hindistan və bəzi digər dövlətlərin qoşulması çox yaxşı məna kəsb edə bilər. Bu, tamamilə fərqli bir vəziyyət olardı ki, Azərbaycan və İsrail Səudiyyə Ərəbistanı ilə birlikdə, əlbəttə ki, ABŞ-ın himayəsi altında, İrandan gələn birgə çağırışlar və təhdidlər əsasında strateji tərəfdaşlar kimi mühüm rol oynaya bilər.
- İsraildə Baş nazir Benyamin Netanyahu ilə ABŞ dövlət katibi Marko Rubio arasında bu yaxınlarda keçirilən görüşdə onlar İranın nüvə silahına yiyələnməsinin qarşısını almaq və onun regionda təsirini zəiflətmək əzmində olduqlarını bəyan etdilər. Bu, o demək deyilmi ki, ABŞ və İsrail İrana müdaxilə senarisi üzərində razılaşıb?
- Bu gün Vaşinqton qərarlaşıb, ən azı Donald Tramp bu barədə bir neçə dəfə danışıb: Tehranla razılığa gəlmək və Trampın 2015-ci ildə Prezident Barak Obamanın imzaladığı sazişi tənqid edərkən onun ilk prezidentlik dövründə haqqında danışdığı boşluqlar olmadan və ya minimumu olmayan bir növ nüvə sazişi imzalamağa hazırdır. Deməli, ilk növbədə, onlar problemin diplomatik yolla həllinə şans verməyə hazırdırlar, lakin bu, nəticə verməsə, o zaman ehtimal etmək lazımdır ki, gücü nəzərdə tutan senari təklifləri artıq ABŞ Prezidentinin masasındadır. Digər məsələ odur ki, bu, hələlik Tehranı ritorika və diplomatik manipulyasiya səviyyəsini azaltmağa təşviq etmək üçün bir təhlükədir. Və ya bəlkə də, problemin həlli üçün hər iki varianta Ağ Evdə demək olar ki, eyni şəkildə baxılır. ABŞ-ın nəyi seçəcəyi yaxın gələcəkdə bəlli olacaq.
