Bir çox insan Hollandiyanın dünyanın ən hündür insanlarına (ən yüksək orta boylu xalq) sahib olduğunu bilir. İndi Vageningen Universiteti və Radboud Universitetinin alimlərinin araşdırması ən uzun insanların niyə Hollandiyada olduğunu tapmaq qərarına gəlib.
Turkustan.az xəbər verir ki, tədqiqatçılar Kristina Tompson və Bjorn Kvanjer öz nəticələrini "The Conversation"adlı məqalədə paylaşıblar.
Onlar qeyd edirlər ki, bir ölkənin və ya bölgənin fiziki sağlamlıq tarixini öyrənmək çətindir, çünki ardıcıl olaraq toplanmış sağlamlıq göstəricilərini əldə etmək asan iş deyil. Bununla belə, son tədqiqatlar əhalinin sağlamlığı ilə sadə, geniş şəkildə qeydə alınmış bir məlumat parçası arasında nisbətə nəzər yetirib: bədən boyu.
Bəşəriyyət tarixinin çox hissəsi üçün artım nisbətən sabit qalıb. 1800-cü ilə qədər Avropada orta boy 165 sm ilə 170 sm arasında idi, lakin son 200 ildə heyrətamiz bir şey baş verib: bütün dünyada, xüsusən də Avropada yüksəkliklər kəskin şəkildə artıb. Bir çox Avropa ölkələrində orta boy 15 sm-dən çox yüksəlib və bu, Hollandiyada xüsusilə nəzərə çarpır - orta hollandiyalı 1810-cu ildəki 166 sm-dən bu gün 184 sm-ə yüksəlib, cəmi iki əsrdə 18 sm artıb.
Genetika fərdlərin boyunun müəyyən edilməsində, şübhəsiz ki, aparıcı rol oynasa da, bütün populyasiyada baş verən bu nəhəng dəyişikliyi tək təkamüllə izah etmək olmaz – əgər belə olsaydı, boy dəyişikliyi daha uzun müddət ərzində baş verərdi.
Bununla belə, son 200 il ərzində Hollandiya, dünyanın əksər ölkələri kimi, həddindən artıq ölüm və yoluxucu xəstəliklərin azaldılmasından tutmuş yüksək keyfiyyətli qidaya daha geniş çıxışa qədər həyat standartlarının bütün aspektlərində böyük irəliləyişlər əldə edib. Beləliklə, sürətli artım yaşayış mühiti ilə daha sağlam, yüksək əhali arasında aydın əlaqəni nümayiş etdirir.
Bədənin böyüməsi və sağlamlığın yaxşılaşması oxşar inkişaf amillərindən asılıdır, bunlardan ən vacibi qidalanmadır. Bununla belə, bu enerji bədəni böyümədən yayındıran digər tələblərlə tükənə bilər - xəstəlik, stress və ağır fiziki əmək kimi amillər əhalinin artımının azalmasına səbəb ola bilər.
Son tədqiqatlar göstərir ki, uzunmüddətli və ya təkrarlanan xəstəliklər 19-cu əsrdə Hollandiyada böyüklərin boyu qısalması ilə əlaqələndirilirdi, halbuki qısa, birdəfəlik xəstəlik dövrləri əslində boy üçün faydalı ola bilər. Bunun səbəbi, daha az ağır xəstəliklərin gələcək infeksiyalara qarşı immunitet sistemini gücləndirməsidir.
Sübut olunub ki, valideynlərin, xüsusən də anaların ölümü də boyun azalmasına səbəb olur. Çox gənc uşaqlarda bu, qida üçün analarından asılı olduqlarından ortaya çıxır. Maraqlıdır ki, Hollandiyada və başqa yerlərdə ana itkisi uşaq boyu qısalması ilə əlaqəli olsa da, ata itkisi, bəlkə də bu dövrdə valideyn himayəsinin gender xarakterinə görə yox idi.
Beləliklə, ümumiyyətlə, böyüməyə fərdin inkişaf zamanı istehlak etdiyi qidanın keyfiyyət və kəmiyyətinin, ondan alınan enerjini doğumdan cinsi yetkinliyin sonuna kimi başqa istiqamətə yönəldən stress amillərinin olmamasının əksi kimi baxmaq olar.
Yetkinlərin sağlamlığının ölçülməsi baxımından boy daha mürəkkəb bir məsələdir. Bu gün orta boydan yuxarı olan insanlarda (xüsusilə kişilərdə) ölüm riski daha azdır. Bununla belə, çox hündür insanlarda (190 sm və daha yuxarı) ölüm riski bir qədər yüksək olur, çünki onların xərçənglə bağlı ölüm riski artmışdır. Bunun bədən çəkisi məsələsi olduğu düşünülür - hündür bədənlərdə daha çox hüceyrə və daha çox hüceyrə bölünməsi var ki, bu da xərçəngə tutulma şansının daha çox olması deməkdir. Uzun boylu insanlar da daha çox kalori istehlak edirlər, bu da rol oynaya bilər.
Tarixi əhaliyə (yəni, İkinci Dünya Müharibəsindən əvvəl) nəzər saldıqda, tapıntılar daha mürəkkəbdir: daha uzun boylu insanlar, həm kişilər, həm də qadınlar daha gənc yaşda ölürlər, hətta bu gün nisbətən qısa hesab edilə bilənlər də (məsələn, qadınlar). 155 sm).
Artan ölüm nisbəti, ehtimal ki, qısa boylu insanların hündür yaşıdlarına nisbətən daha az kalori ehtiyacı olması ilə əlaqədardır. Keçmişdə daha çox rast gəlinən qida qıtlığı dövründə, daha qısa boylu insanların qidalanma riski daha az idi.
Tarixi əhali arasında yoluxucu xəstəliklərdən ölüm halları da indikindən daha çox idi və bu iki amilin birləşməsi hündürboy insanlar üçün ölüm riskinin artması demək idi.
Hollandiyada uşaqlar indi valideynlərindən daha qısadır, lakin müasir dünyanın nəhənglərinin ölçüsünün azalmasına nəyin səbəb olduğu aydın deyil. Bu, bəzi ciddi suallar doğurur: Pəhrizin keyfiyyəti pisləşibmi? Uşaqlıqda piylənmə böyüməyə mane olurmu? Əhali artımının niyə artdığını və ya azaldığını öyrənmək fərdi deyil, milli səviyyədə sağlamlığı başa düşməyə kömək edə bilər. (lent.az)
