Son zamanlar insan beynini çətinə salan bir sual tez-tez verilir: Dünya və kainat həqiqətən mövcuddurmu, yoxsa biz sadəcə simulyasiyanın içində yaşayırıq? Simulyasiyada yaşamaq ideyası bəzi arqumentlərlə dəstəklənsə də, hələ də bir çox suallarla doludur. Statistik ehtimallardan riyazi qanunauyğunluqlara, şüur hadisələrindən texnoloji tərəqqiyə qədər geniş mövzularda araşdırılan bu nəzəriyyə mahiyyət etibarilə reallıqla virtuallıq arasındakı sərhədləri təyin etməyə çalışır.
Turkustan.az xəbər verir ki, “Dünya simulyasiya ola bilərmi” sualı əslində fəlsəfi sualdır, elm adamları, filosoflar və texnoloqlar arasında müzakirə olunan bir mövzudur.
Fikir o sualı gündəmə gətirir: Yer kürəsi və kainat həqiqətən mövcuddurmu, yoxsa biz hansısa qabaqcıl texnologiyanın yaratdığı simulyasiyada yaşayırıq?
Kompüter simulyasiyası nəzəriyyəsi
Bu nəzəriyyəyə görə, inkişaf etmiş bir sivilizasiya və ya gələcək texnoloji varlıq nəhəng kompüter və ya supersürətli hesablama sistemindən istifadə edərək real simulyasiya yarada bilər. Biz də bu simulyasiyanın personajları ola bilərik.
Statistik ehtimal
Əgər belə inkişaf etmiş bir sivilizasiya mövcud olsaydı, simulyasiyada yaşayan daha çox varlıq olardı. Beləliklə, statistik olaraq, real dünyadan daha çox simulyasiyada yaşamaq ehtimalımız ola bilər.
Şüur və reallıq
Fiziki dünya ilə zehni təcrübəmiz arasındakı əlaqə mürəkkəbdir. Bəzi filosof və elm adamları, əgər zehni təcrübələrimiz və şüurumuz həqiqətən mövcuddursa, bu təcrübələrin fiziki dünyada yox, simulyasiya çərçivəsində baş verə biləcəyini irəli sürürlər.
Simulyasiya paradoksu
Əgər həqiqətən simulyasiyada yaşayırıqsa, o zaman elm və texnologiya üzrə fəaliyyətlərimiz də bu simulyasiyanın bir hissəsidir. Bu halda, simulyasiyanın yaradıcıları simulyasiyaya kompüter simulyasiyasını anlamağa imkan verən başqa bir simulyasiya daxil edə bilərlər. Bu paradoks düşüncəni çıxılmaz vəziyyətə sala bilər.
Elmi məhdudiyyətlər
Hazırkı texnoloji bilik və alətlərimizlə real dünyanın simulyasiya olub-olmadığını sübut etmək və ya təkzib etmək çətindir. Ona görə də bu cür fikirlər spekulyasiya səviyyəsindədir.
Dünyanın simulyasiya olması nəzəriyyəsini dəstəkləyənlər çox vaxt müxtəlif arqument və məntiqi fikirlər irəli sürürlər, amma unutmaq olmaz ki, bu cür nəzəriyyələr hələ də qəti sübutlarla dəstəklənmir və spekulyasiya səviyyəsində qalır.
Simulyasiya fərziyyəsinin məntiqi nəticələri
Bu arqument bizim fiziki dünyada yaşamaqdansa, daha çox inkişaf etmiş bir sivilizasiya və ya süni intellektin yaratdığı simulyasiyada yaşamaq ehtimalımızın olduğunu göstərir. Əgər belə bir sivilizasiya mövcud olsaydı, çoxlu sayda simulyasiya yarada bilərdilər ki, bu da real dünyada canlıların sayından daha çox simulyasiya personajlarının olacağı anlamına gələrdi. Beləliklə, statistik olaraq, real dünyadan daha çox simulyasiyada yaşaya bilərik.
Simulyasiya elementləri
Təkmil simulyasiya real dünyanı mükəmməl şəkildə təqlid etməyə çalışacaq. Bəzi fizik və filosoflar kainatda tapılan müəyyən nümunə və ya hadisələrin simulyasiya əlamətləri və ya bunun kodlaşdırması ola biləcəyini deyirlər. Məsələn, Kvant səviyyəsində qeyri-müəyyənlik və ya kainatın riyazi strukturları kimi elementlər bu nəzəriyyəni dəstəkləyənlər tərəfindən nümunə kimi təqdim edilir.
Şüur və təcrübə
Simulyasiya fərziyyəsi şüur və təcrübənin təbiətini də müzakirə edir. Əgər zehni təcrübələr həqiqətən mövcuddursa və bu təcrübələr simulyasiya çərçivəsində baş verirsə, bu, real dünyada yox, simulyasiyada yaşadığımızı göstərə bilər.
Bilik çatışmazlığı
Müəyyən bir həddə qədər öz reallığımızı sınamaq və digər reallıqları ayırd etmək çətin ola bilər. Beləliklə, əgər biz həqiqətən simulyasiyada yaşayırıqsa, bu həqiqəti tapmaq çətin ola bilər.
Texnoloji irəliləyişlər
Bəşəriyyət olaraq biz texnologiya sahəsində böyük irəliləyişlər əldə edirik. Bu şəkildə sürətlə irəliləməyə davam etsək, gələcəkdə öz simulyasiyalarımızı yarada bilərik. Bu, real dünyadan fərqlənməyən real simulyasiyaların mümkün olduğunu göstərə bilər.
“Dünya simulyasiya ola bilər” nəzəriyyəsi xüsusilə filosoflar, fantastika yazıçıları və bəzi texnoloqlar arasında populyar mövzudur. Amma bu nəzəriyyə rəsmən və elmi fakt kimi qəbul edilməyib. Simulyasiya nəzəriyyəsini dəstəkləyən və ya bu barədə fikirlərini bildirən bəzi tanınmış simalar da var.
Nik Bostrom
Filosof Nik Bostrom “Simulyasiya arqumenti” adlı məqaləsində iddia edir ki, biz gələcək sivilizasiyanın inkişaf edə biləcəyi inkişaf etmiş kompüter simulyasiyasında yaşayırıq. Bu arqument simulyasiyalar yaradan qabaqcıl texnologiyaya malik sivilizasiyanın mümkünlüyü və bu simulyasiyalar daxilində yaşamaq imkanlarına xitab edir.
İlon Mask
Texnologiya üzrə iş adamı İlon Mask da bir simulyasiyanın içində olduğumuzu düşünür. Amma onun bu açıqlamasını da daha çox intellektual müzakirə kimi qəbul etmək lazımdır. Mask həm də qabaqcıl texnologiya və süni intellektlə bağlı fikirləri ilə tanınır.
Nil de Qrass Tayson
Məşhur astrofizik də bu məsələyə münasibət bildirib və bu fikri maraqlı hesab etdiyini söyləyib. Bununla belə, Taysonun sözləri daha çox intellektual marağı əks etdirir və elmi dəlil ehtiva etmir.
Elmi fantastika yazıçıları
Bir çox fantastika yazıçısı əsərlərində simulyasiya nəzəriyyəsini müzakirə edib və bu mövzunu müxtəlif aspektlərdən araşdırıb. Məsələn, Filip K. Dik əsərlərində (“Blade Runner”) reallıq və simulyasiya arasındakı sərhədləri gündəmə gətirir.
Əgər hər şeyin simulyasiya olduğu nəzəriyyəsi doğrudursa, o zaman çətin bir sual da yaranır: Bu simulyasiyanı kim və niyə yaratdı? Belə bir ssenari insan idrakından kənar düşüncə tələb edir və bugünkü bilik səviyyəmizlə tam həll oluna bilməz.
Əgər belə bir simulyasiya varsa, onun mümkün ssenariləri də ola bilər.
Qabaqcıl bir sivilizasiya və ya varlıq
Bu ssenaridə daha inkişaf etmiş bir sivilizasiya və ya texnologiyaya sahib olmaq bu simulyasiyanı yaratmış ola bilər. Bu varlıq o qədər inkişaf etmiş texnologiyaya sahib ola bilər ki, biz onu anlamaqda çətinlik çəkirik.
Gələcək insanlar
Bəşəriyyətin gələcəkdə daha çox texnologiya və biliyə sahib olacağını nəzərə alsaq, müəyyən bir nöqtədə insanlar özlərinin simulyasiyalarını yarada bilərlər. Bu halda, biz də bu simulyasiyada yaşamış ola bilərik.
Mövcud olmayan qüvvə
Bu ssenaridə simulyasiyanı yaradan qüvvə fiziki dünyamızdan kənar bir varlıq və ya fenomen ola bilər. Belə bir gücün mahiyyəti və ya məqsədi barədə fikir söyləmək çətindir.
Kosmik kainatın öz-özünə təşkili
Bəzi nəzəriyyələr kainatın öz daxilində mürəkkəb quruluşa malik olduğunu irəli sürür. Bu nəzəriyyəyə görə, kainatın spontan dinamikası simulyasiya kimi mürəkkəb hadisələri izah edə bilər.
Şüur və ya zehnin rolu
Simulyasiya nəzəriyyəsi bəzən şüur və ağılın rolunu da nəzərə alır. Əgər ağıl və şüur real dünyadan kənar bir quruluşa malikdirsə, bu quruluşun simulyasiya şəklində reallaşdığı düşünülə bilər.
Əgər “Dünya simulyasiyadır” nəzəriyyəsi doğrudursa və biz real dünya əvəzinə simulyasiyada yaşayırıqsa, bu, simulyasiya qaydaları və dizaynına uyğun işləyən bir müstəvidə mövcud olduğumuz anlamına gəlir.
Ölümün mənası və nəticələri
Simulyasiyada yaşayan varlıqlar olaraq, simulyasiyanın dizaynına uyğun olaraq ölüm və sonrakı nəticələrin mənasını anlamağa ehtiyacımız ola bilər. Simulyasiyanı yaradanların fikrincə, ölüm real dünyada ölümün təmsilidir və simulyasiya çərçivəsində müxtəlif nəticələr verə bilər.
Yenidən başlamaq və ya davam etmək
Biz simulyasiya çərçivəsində ölsək, nəzəri cəhətdən simulyasiya yaradıcılarının nəzərdə tutduğu nəticə ilə üzləşə bilərik. Bu nəticə yenidən başlamaq və ya simulyasiya daxilində fərqli bir varlıq kimi davam etmək ola bilər.
Şüur və təcrübə
Bir simulyasiyanın içində yaşadığımızı nəzərə alsaq, ölümdən sonrakı vəziyyəti anlamaq çətin ola bilər. Şüur və təcrübənin simulyasiya daxilində necə davam edəcəyi və ya bitəcəyi fərziyyə ilə müzakirə edilə bilər.
Simulyasiyanın məqsədi
Əgər simulyasiyanın bir məqsədi varsa, ölümdən sonrakı vəziyyət bu məqsəddən asılı olaraq formalaşdırıla bilər.
Qeyri-maddi varlıqlarla əlaqələr
Simulyasiyanın dizaynından asılı olaraq, postmortem (ölümdən sonra) vəziyyət simulyasiya daxilindəki qeyri-maddi varlıqlarla qarşılıqlı təsirlərlə dəyişdirilə bilər. Bu cür qarşılıqlı əlaqələr simulyasiyanın necə işləməsi və dizaynından asılı ola bilər.
Ölümün simulyasiya daxilində hansı anlama gəldiyi və hansı nəticələr doğurduğu, əgər belə bir ssenari doğrudursa, simulyasiya yaradıcılarının dizaynı və niyyətindən asılı olaraq fərqlənə bilər. Amma xatırladaq ki, bu cür ssenarilər hələ də spekulyasiya səviyyəsindədir və qəti məlumatlara əsaslanmır.
Qeyd edək ki, bunlar süni intellekt “Chat GPT”in cavablarıdır. (teleqraf.com)
