Ümumtəhsil məktəblərində müəllimlərin işə qəbul (MİQ) prosesi sistemləşdirilmiş imtahanla həyata keçirilsə də, də eyni halı universitetlərə aid etmək olmaz.
Mövzu ilə bağlı Modern.az-a danışan təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib ki, universitet müəllimlərinin işə qəbul prosesi, onların akademik və professional bacarıqlarını qiymətləndirmək strateji əhəmiyyət kəsb edir. Onun sözlərinə görə, Azərbaycanda universitet müəllimlərinin işə qəbulu ilə bağlı müəyyən sistem mövcud olsa da, bu prosesdə standartların tətbiqində müəyyən boşluqlar var.
Ekspert mövcud vəziyyəti bu cür təhlil edib:
“Hazırda Azərbaycanda universitetlərdə dərs demək istəyən müəllimlərin işə qəbulu üçün rəsmi olaraq vahid bir imtahan və ya sertifikasiya proseduru mövcud deyil. Ümumiyyətlə, universitetlər müəyyən daxili qaydalar əsasında namizədləri işə qəbul edirlər:
- Doktorantura və ya PhD dərəcəsinə malik olmaq universitet müəllimi olmaq üçün əsas şərtlərdən biridir. Lakin bəzən magistr dərəcəsi olan şəxslər də dərs deyə bilirlər.
- Namizədin elmi əsərləri, təcrübəsi və tövsiyələri nəzərə alınır.
- İşə qəbul prosesində universitetin rəhbərliyi, elmi şura və ya fakültə heyəti tərəfindən qərar qəbul edilir”.
Kamran Əsədov bildirib ki, bu sistem, obyektivlik və şəffaflıq baxımından müəyyən çatışmazlıqlarla qarşı-qarşıyadır, çünki standartlaşdırılmış bir proses olmadığından işə qəbul zamanı fərqli yanaşmalar tətbiq oluna bilər.
Dünya təcrübəsindən də danışan ekspert bildirib ki, aparıcı təhsil sistemlərinə malik ölkələrdə universitet müəllimlərinin işə qəbulu üçün daha ciddi və şəffaf prosedurlar mövcuddur:
ABŞ
- Tələb olunan kvalifikasiyalar: ABŞ-da universitet müəllimləri adətən PhD dərəcəsinə malik olmalıdırlar. Həmçinin, müvəqqəti və daimi işə qəbullar üçün ciddi tədqiqat və nəşr fəaliyyəti tələb olunur.
- İmtahan və müsahibələr: Universitet müəllimlərinin işə qəbulunda yazılı və ya şifahi imtahanlar yoxdur, lakin ətraflı bir müsahibə və təqdimat prosesi aparılır. Namizədlər öz sahələrindəki bilik və bacarıqlarını elmi müzakirələrdə nümayiş etdirməlidirlər.
- Tenure sistemi: ABŞ universitetlərində “tenure” adlanan sistem tətbiq olunur. Müəllimlər ilk illər sınaq müddəti (tenure track) əsasında işə götürülür və müəyyən nailiyyətlər əldə etdikdən sonra daimi vəzifə təklif olunur. Bu, uzunmüddətli akademik uğurların təmin olunması üçün mühüm bir mexanizmdir.
Avropa
- Böyük Britaniya: Böyük Britaniyada da PhD dərəcəsi əsas şərt kimi qəbul edilir. İşə qəbul prosesində namizədlərdən tədqiqat işlərinin yüksək səviyyədə olması tələb olunur. Universitetlər işə qəbul zamanı şəffaf elanlar yayımlayır və geniş müsahibə prosesi keçirir.
- Almaniya: Almaniyada PhD dərəcəsi ilə yanaşı, Habilitasion adlı xüsusi akademik dərəcə tələb olunur. Bu, namizədin müstəqil tədqiqat aparmaq və universitet səviyyəsində dərs demək üçün yetkin olduğunu təsdiqləyən bir mərhələdir. İşə qəbul zamanı universitetlər namizədləri ciddi seçim prosesindən keçirirlər.
Asiya
- Cənubi Koreya və Yaponiya: Bu ölkələrdə universitet müəllimləri yüksək tədqiqat fəaliyyətləri ilə yanaşı, güclü təlimatçı və pedaqoq olma qabiliyyətlərinə görə qiymətləndirilirlər. Müsahibələr və dərs nümunələri geniş şəkildə istifadə olunur.
Müasir təhsil sistemində universitet müəllimlərinin işə qəbulu prosesinin təkmilləşdirilməsi üçün Kamran Əsədov bir neçə təklif irəli sürüb:
“Standartlaşdırılmış İşə Qəbul Proseduru
Azərbaycanda vahid bir işə qəbul prosedurunun yaradılması zəruridir. Bu prosedura aşağıdakılar daxil ola bilər:
- imtahan və ya müsabiqə: Müəllimlər üçün MİQ imtahanına bənzər, lakin akademik səviyyədə uyğunlaşdırılmış imtahan və ya müsabiqə keçirilə bilər. Bu, onların tədris bacarıqları və elmi nailiyyətlərinin obyektiv qiymətləndirilməsinə imkan verər.
- Müsahibə və təqdimat: Namizədlərin işə qəbulu zamanı elmi şura qarşısında təqdimat etmək və suallara cavab vermək prosesinə əsaslanan müsahibə sistemi tətbiq oluna bilər.
Tenure Sistemi
- Azərbaycanda universitetlərdə tenure sistemi tətbiq edilsə, bu, akademiklərin daha uzunmüddətli və davamlı nailiyyətlər əldə etməsi üçün motivasiya yaradar. Bu, müəllimlər arasında yüksək keyfiyyətli tədqiqat və tədris fəaliyyətlərini təşviq edər”.
