İsrail və İran arasında artan gərginlik neft bazarlarında qeyri-müəyyənliyi dərinləşdirir. İsrailin İrana qarşı mümkün hücumu enerji təchizatını poza və neft qiymətlərinin sürətlə artmasına səbəb ola bilər. Xüsusilə Avropaya təsir edə biləcək yeni enerji böhranı ilə bağlı narahatlıq qlobal iqtisadiyyatda üstünlük təşkil edir.
Turkustan.az xəbər verir ki, Yaxın Şərqdəki gərginlik enerji bazarlarını təhdid edir. İsrail və İran arasında artan gərginlik qlobal neft tədarükündə böyük fasilələrə səbəb ola bilər. İsrail ötən həftə İranın öz ərazisinə raket hücumuna görə sərt cavab verəcəyini vəd edib. Bu hələ baş verməsə də, İranın nüvə proqramının və ya neft obyektlərinin hədəfə alınma ehtimalı bu gərginliyi daha da artırır. Belə bir addım qlobal neft bazarlarında böyük dalğalanmalara səbəb ola bilər.
ABŞ prezidenti Co Bayden İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahunu ehtiyatlı olmağa çağırsa da, İsrailin müdafiə naziri Yoav Gallant İrana cavabın “ölümcül” olacağını bildirib. İsrailin mümkün hücumlarına İranın neft obyektlərinə və ya nüvə infrastrukturuna zərbə endirmə ehtimalı da daxildir.
Bəs bu halda neft qiymətlərinə necə təsir edəcək? Fatih Sultan Mehmet Vəqfi Universiteti Müəllim və İqtisadçı Dr. Bilal Bağışla belə bir vəziyyətdə neft bazarlarının necə təsirlənəcəyi ilə bağlı danışdıq.
Dr. Bilal Bağışa görə, Yaxın Şərqdə artan bu xaos qlobal enerji bazarlarına sərt təsir göstərəcək. Onun fikrincə, Rusiya-Ukrayna müharibəsi ilə müqayisədə Yaxın Şərqdə münaqişənin daha dağıdıcı nəticələri olacaq.
Bağış Yaxın Şərqin qlobal enerji qaynaqlarının 50 faizinə ev sahibliyi etdiyini və Hörmüz boğazı və Süveyş kanalı kimi kritik nöqtələrin dünya ticarəti üçün həyati əhəmiyyət daşıdığını vurğulayır:
“Regionda gərginliyin artması səbəbindən neft tədarükünün kəsilməsi, xüsusilə qış aylarında enerji tələbatının pik həddə çatacağı bir dövrdə Avropa başda olmaqla bir çox regionlarda iqtisadi çətinliklər yarada bilər”.
“Bu, yenidən inflyasiya təzyiqinə səbəb ola bilər”
Dr. Bağış böhran vəziyyətində qlobal ticarət və enerji təchizatının ciddi şəkildə təsirlənəcəyini bildirir. Bu, neftin qiymətinin kəskin artmasına səbəb olsa da, inflyasiya və staqflyasiya risklərini də artıracaq. O bildirir ki, enerji qiymətlərinin artması xərc təzyiqlərinə səbəb olmaqla bütün dünyada iqtisadi tənəzzülə səbəb ola bilər.
Bağış, "Enerji qaynaqlarına birbaşa hücumlar, pul genişlənməsi dalğası ilə birlikdə yenidən inflyasiya təzyiqi yarada bilər" deyən Bağış, bu vəziyyətin xüsusilə Yaponiya kimi ölkələrdə maliyyə sabitliyinə zərər verə biləcəyini düşünüb.
Yaxın Şərqin neft hasilatı Hörmüz boğazı və Süveyş kanalı vasitəsilə dünya bazarlarına çıxır. Bu bölgələrdə bir pozulma qlobal ticarət zəncirlərini poza bilər. Bağış, xüsusilə Avropa iqtisadiyyatının belə bir kəsintidən böyük zərər görəcəyini, çünki qış aylarına girdiyimiz üçün enerjiyə tələbatın daha da artacağını bildirir.
ABŞ isə enerji baxımından daha müstəqil olduğu üçün bu böhranda nisbətən rahat vəziyyətdədir. Bununla belə, Avropa və Asiya ölkələri enerji qiymətlərinin bahalaşmasından ciddi şəkildə təsirlənə bilər.
“Milli valyutalar dəyər itirə bilər”
Bağış enerji böhranı ilə təhlükəsiz limanlara doğru tendensiyanın sürətlənəcəyini və milli valyutaların dəyər itirəcəyini proqnozlaşdırır. Bu proses mərkəzi bankların faiz siyasətini sərtləşdirməyə, qlobal iqtisadi artıma təzyiqi daha da artırmasına səbəb ola bilər.
Nəticə etibarı ilə İsrail və İran arasında bu qisas təhlükəsi regional böhranla məhdudlaşmır, qlobal neft bazarlarına, ticarət zəncirlərinə və dünya iqtisadiyyatına ciddi təsir etmək potensialına malikdir. Enerji qiymətlərinin artması inflyasiya təzyiqlərini artıra və dünya iqtisadiyyatını tənəzzülə sürükləyə bilər.
Eltac Zülfüqaroğlu/Turkustan.az
