Dilqəm ƏHMƏD
Ötən əsrin birinci yarısında Azərbaycandan Türkiyəyə köçüb ziraət (kənd təsərrüfatı) sahəsində çalışan bir neçə mühacir soydaşımız olub. Onlardan ən məşhuru buğdaçılıqla bağlı xeyli kitab ərsəyə gətirmiş Mirzə Göygöl idi. Türkiyə hökumətinin xüsusi dəvəti ilə Almaniyadan qardaş ölkəyə gələn Göygöl bu sahədə mühüm xidmətlər göstərib, elmi əsərləri ilə diqqət mərkəzində olub.
Ziraət sahəsində çalışan mühacirlərimizdən biri də Hüseyn Gencer idi. O, Gəncədə Hacı Əli bəylə Həlimə xanımın ailəsində doğulub. Rusiyanın Azərbaycanı işğalından sonra Türkiyəyə mühacirət edib, ömrünün sonuna qədər orada yaşayıb.
Hüseyn bəy 1935-ci ildə Türkiyə Ali Ziraət İnstitutu Ziraət Fakültəsindən ali ziraət mühəndisi ixtisası ilə məzun olub. Əvvəlcə Mərkəz Ziraət Mücadilə İnstitutunda assistent, baş assistent, mütəxəssis olaraq çalışıb, daha sonra ziraət müəllimi kimi, taxıl, pambıq və toxum islahı işlərində çalışıb. Rus və alman dillərini bilib.
Sahəsi üzrə müxtəlif yerlərdə işləyən Hüseyn bəy axırıncı iş yeri kimi Torpaq Məhsulları Ofisində çalışıb, buradan da təqaüdə çıxıb.
18 noyabr 1943-cü ildə Gencer Türk Ali Ziraət Mühəndisləri Birliyinin Yenişehirdəki mərkəzində “Tunceli ziraəti və süne problemi” mövzusunda mühazirə oxuyub. Həmin il işıq üzü görən birliyin “Ziraət” dərgisinin 41-42-ci qoşasayında Hüseyn bəyin “Iğdır pambıqlarında yarpaq uyuzu” adlı məqaləsi dərc edilib.
Hüseyn Gencer iki kitab müəllifidir. 1951-ci ildə Torpaq Məhsulları Ofisinin nəşrləri seriyasından “Anbar zərərliləri və bunlarla mücadilə” adlı kitabı çıxıb. 1954-cü ildə eyni silsilədən “Eksperinin əl kitabı” adlı ikinci əsəri işıq üzü görüb.
Hüseyn bəyin həyatı ilə bağlı əldə etdiyimiz ən maraqlı məlumat onun Əfqanıstan hökumətinin dəvəti ilə iki il həmin ölkədə müşavir olaraq çalışmasıdır. 1955-ci ildə Türkiyəyə gələn Əfqanıstanın maliyyə naziri Torpaq Məhsulları Ofisi Ümummüdirliyini ziyarət etdiyi zaman oranın ümumi müşaviri Hüseyn bəylə tanış olub, onun yüksək qabiliyyətinə görə öz ölkəsində iki il çalışmağa dəvət edib. Bu təklifi qəbul edən Gencerin Əfqanıstana getməsi üçün rəsmi yazışmalar başladılıb. 12 oktyabr 1955-ci ildə Əfqanıstanın Ankaradakı səfirliyi bu hadisə barədə Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyini məlumatlandırıb, mühəndisin fəaliyyəti ilə bağlı detallı bilgi istəyib. Noyabr ayında Gencerin təhsili və çalışdığı yerlər barədə səfirliyə məlumat verilib. Nəhayət 1956-cı ilin iyul ayında Türkiyə prezidenti Cəlal Bayarın imzaladığı qərarnamə ilə Hüseyn bəyin iki il müddətinə Əfqanıstan Maliyyə Nazirliyi Taxıl İkmal Rəyasətində mütəxəssis müşavir kimliyi ilə xidmət göstərməsinə icazə verilib.
Hüseyn bəy elmi fəaliyyəti ilə yanaşı Azərbaycan istiqlal mübarizəsinə də dəstək olub, Azərbaycan Kültür Dərnəyinin üzvü kimi bu səpkidə fəaliyyət göstərib.
Gencer 2 avqust 1974-cü ildə Ankarada rəhmətə gedib, Karşıyaka məzarlığında dəfn edilib. Onun Səlma xanımla evliliyindən Səmra və Səlcuq adlı iki övladı olub.
Konyada muzey müdiri olan mühacir
Azərbaycan Cümhuriyyətinin işğalından sonra 1920-1930-cu illərdə mühacirətə gedən gənclər arasında Məhəmməd Axundzadə də olub.
Türkiyədə Burç soyadını qəbul edən Məhəmməd bəy1908-ci ildə Bakıda doğulub. Atasının adı Muxtar, anasının adı Xədicə olub. İbtidai və orta təhsilini Bakıda alıb, eyni zamanda musiqiyə də maraq göstərib. Daha sonra Azərbaycan Ali Sənaye Məktəbinin makina bölümünü bitirib.
Azərbaycan Cümhuriyyətinin istilasından sonra əqrəbası Əbdülvahab Yurdsevər bəyin də qatıldığı Azərbaycan İstiqlal Komitəsinin yeraltı təşkilatının ən gənc üzvü olub. 1929-cu ilədək Bakıda gizli fəaliyyətini davam etdirib. Lakin repressiyaların artması nəticəsində Məhəmməd bəy Əşrəf Dəmircanla birgə Vətənini tərk etmək məcburiyyətində qalıb. Onlar əvvəlcə Ələt körfəzinə gəliblər, bir həftə burada çətin şəraitdə qalıblar, sonra beş gün yürüyərək 1929-cu ilin noyabr ayında Güney Azərbaycana keçiblər. Türkiyə səfirliyinə müraciət edərək bu ölkəyə mühacirət ediblər.
16 noyabr 1929-cu ildə Türkiyəyə gələn Məhəmməd bəy 20 yanvar 1930-da Türk vətəndaşlığı üçün müraciət edib. 8 oktyabr 1930-cu ildə müraciəti müsbət dəyərləndirilib və o, ömrünün sonuna qədər bu ölkədə yaşayıb. Hökumət onu Konyaya göndərib, orada Yusuf ağa kitabxanasında çalışıb, ardınca Konya muzeyinin müdiri olub.
1932-ci ildə Konyada Kübra xanımla ailə həyatı qurub. Bu evlilikdən 1934-cü ildə Gökçek, 1936-cı ildə Alyat və 1950-ci ildə Şahika adlı üç övladı olub.
1940-ci ilədək Konyada muzey müdiri olan Məhəmməd bəy həmin il Ankarada Elektrik Qaz Avtobus ümummidirliyində mühasib olaraq işə başlayıb. 1944-cü ildə teymən (leytenant) rütbəsi ilə orduya çağırılıb, baş teymən rütbəsi ilə tərxis olunub. Yenidən Ankaradakı işinə qayıdan Məhəmməd bəy 1970-ci ilədək həmin idarədə çalışıb, oradan təqaüdə çıxıb. Ardınca Kızılayda mühasibliyə başlayan Burç 1978-ci ildə əmək fəaliyyətini burada tamamlayıb.
Məhəmməd bəy Azərbaycan Kültür Dərnəyinin idarə heyətində yer alıb, istiqlalın yenidən qazanılması uğrunda mübarizə aparıb.
Mücadilə yoldaşı Sinan Baykalın yazdığına görə, 1920-ci ildə ruslar Bakını işğal edərkən Axundzadə ailəsinin evini də yağmalayıblar. Həmin vaxt bolşeviklərin evdəki pianonu qırmalarından və əsarətin ağrılı yükündən sonra Məhəmməd bəy musiqi ifaçılığını bir daha davam etdirməyib.
Burç 22 iyul 1984-cü ildə Kuşadasında infark nəticəsində vəfat edib. Cənazəsi Ankaraya gətirilib, Karşıyaka məzarlığında dəfn olunub.
Məhəmməd bəy Azərbaycan Milli Mərkəzinin sədri olmuş Əbdülvahab Məhəmmədzadənin (Yurdsevər) qohumu olub. “Əmizadəm” dediyi Əbdülvahab bəyin vəfatı münasibətilə yazı qələmə alıb, dəfnində iştirak edib.
