Çoxlu qayalar və asteroidlər və kometalar kimi digər materiallar Günəş Sistemimizin ətrafına atılır. Əgər bunlardan biri bizə doğru hərəkət etsəydi, biz asteroidlə Yerin toqquşmasından uğurla qaça bilərdikmi?
Çox güman ki, bəli. Bununla birlikdə, məhv edilməsi xüsusilə çətin ola biləcək bir növ asteroid var.
Asteroidlər Günəş Sistemimizin şiddətli keçmişinin qalıqları olan kosmosdakı qayalı yamaqlardır. Asteroidlərin tədqiqi bizə bu qayaların fiziki xassələrini öyrədə, Günəş Sisteminin keçmişi haqqında ipuçları verə bilər və bu kosmik qayaların Yerə çırpılarkən yarada biləcəyi təhlükələri aşkar edə bilər.
Proceedings of the National Academy of Sciences jurnalında dərc edilən yeni araşdırmada dağıntılara bükülmüş asteroidlərin son dərəcə davamlı asteroid növü olduğu və toqquşma nəticəsində məhv edilməsi olduqca çətin olduğu aşkar edilib.
Asteroid 101: Asteroidlər ikiyə bölündü
Əsasən asteroid qurşağında cəmləşən asteroidlər iki əsas növə bölünür.
Birincisi tək qaya parçasından ibarət monolitlərdir. İnsanlar asteroidlər haqqında düşünəndə ağlına gələn görüntü çox vaxt monolit kimi görünür.
Təxminən bir kilometr diametrdə olan monolit tipli asteroidlərin asteroid qurşağında cəmi bir neçə yüz milyon il ömrü olduğu təxmin edilir. Günəş sistemimizin yaşını nəzərə alsaq, bu, çox da uzun müddət deyil.
Digər növ dağıntılı asteroidlərdir. Onlar əvvəlcədən mövcud olan bütöv asteroidlərin tam və ya qismən yox olması zamanı qopan çoxsaylı fraqmentlərdən ibarətdir.
Bununla belə, biz dağıntılı asteroidlərin davamlılığını və beləliklə, potensial ömrünü həqiqətən bilmirik.
2022-ci ilin sentyabrında NASA-nın DART missiyası (Double Asteroid Redirection Test) uğurla Dimorfos asteroidinə çırpılıb. Bu missiyanın məqsədi asteroidi kiçik bir kosmik gəmi ilə vuraraq onu istiqamətləndirə biləcəyimizi yoxlamaq idi və bu, böyük uğur idi.
Yaponiya Aerokosmik Kəşfiyyat Agentliyinin (JAXA) İtokava və Ryuqu asteroidlərinə və NASA-nın Bennu asteroidinə etdiyi son asteroid missiyaları kimi, yaxından çəkilmiş şəkillər Dimorfosun dağıntılı asteroid olduğunu göstərir.
Bu missiyalar bizə zibil yığını olan asteroidlərin məsaməli olduqları üçün aşağı sıxlığa malik olduğunu göstərir. Bundan əlavə, onlar çoxdur. Üstəlik, onlar monolit asteroidlərin səpələnmiş hissələri olduqları üçün ölçüləri nisbətən kiçikdir və buna görə də Yerdən aşkar etmək olduqca çətindir.
Beləliklə, bu cür asteroidlər Yer üçün böyük təhlükə yaradır və biz onları həqiqətən daha yaxşı başa düşməliyik.
Asteroid tozundan öyrənəcəyimiz bir şey var
2010-cu ildə JAXA tərəfindən layihələndirilən Hayabusa kosmik gəmisi 535 metr uzunluğundakı fıstıq şəkilli asteroid İtokavadan qayıdıb. Hayabusa özü ilə hər biri bir qum dənəsindən kiçik olan mindən çox qaya zərrəsi gətirdi. Bunlar asteroiddən gətirilən ilk nümunələr idi!
Sonradan məlum olduğu kimi, Hayabusa kosmik gəmisinin İtokava orbitində fırlanarkən çəkdiyi fotoşəkillər dağıntılarla dolu asteroidlərin varlığını ilk aşkar edənlər olub. Gətirilmiş nümunələri təhlil edən JAXA komandasının ilkin nəticələri göstərdi ki, İtokava ən azı 20 kilometr enində olan əsas asteroidin tamamilə məhv edilməsindən sonra yaranıb.
Bu yeni araşdırmada İtokava asteroidindən qayıdan bir neçə toz hissəcikləri iki üsuldan istifadə etməklə təhlil edilib: Birincisi hissəcikə elektron şüası göndərir və geriyə səpələnmiş elektronları aşkar edir. Bu, bir qayanın hər hansı bir meteor zərbəsi ilə sarsıldığını söyləyir.
Sonuncu arqon-arqon tanışlığı adlanır və kristalda nə qədər radioaktiv parçalanmanın baş verdiyini ölçmək üçün lazer şüasından istifadə edir. Bu, bizə belə bir meteor zərbəsinin yaşını verir.
Yer üçün təhlükəli olan nəhəng kosmik yastıq
Nəticələr göstərdi ki, İtokavanın əsas asteroidini məhv edən və İtokavanı əmələ gətirən böyük toqquşma 4,2 milyard ildən çox əvvəl baş verib. Beləliklə, İtokava demək olar ki, Günəş sisteminin özü qədər köhnədir.
Bu həm də o deməkdir ki, İtokava monolit həmkarlarından demək olar ki, iki dəfə uzun müddət mövcud olub, gözlənilməz nəticədir.
Dağıntı yığını olan İtokava təxminən 40 faiz məsaməli olur. Asteroid üçün belə təəccüblü dərəcədə uzun müddət davam etməsi İtovakanın məsamələrinin şoku udma xüsusiyyəti ilə bağlıdır.
Başqa sözlə, İtovakanın demək olar ki, yarısı boşluqlardan ibarətdir, buna görə də daşları parçalamaq əvəzinə, toqquşmalar bu qayalar arasındakı boşluqları əzir və asteroid məhv olmur. Beləliklə, İtokava nəhəng kosmik yastığa bənzəyir.
Bu nəticə göstərir ki, asteroid qurşağında bir vaxtlar düşündüyümüzdən daha çox dağıntılarla dolu asteroidlər var. Yarandıqdan sonra onları məhv etmək çox çətin görünür.
Bu məlumat Yerlə mümkün asteroid toqquşmasının qarşısını almaq üçün vacibdir. DART missiyası hədəf aldığı asteroidin orbitini dəyişdirməkdə uğurlu olsa da, kiçik kosmik gəmi ilə dağıntılarla dolu asteroid arasında kinetik enerjinin ötürülməsi minimaldır. Bu o deməkdir ki, onlar təbii olaraq zərbə zamanı qırılmaya davamlıdırlar.
Buna görə də, Yerə yaxınlaşan dağıntı yığını asteroid kimi gözlənilməz təhlükə olsaydı, daha aqressiv yanaşmaya ehtiyacımız olardı.
Məsələn, kosmosda nüvə partlayışının şok dalğasından istifadə etməmiz lazım ola bilər, çünki böyük partlayışlar təbii olaraq asteroidə məsaməli dağıntı yığınından daha çox kinetik enerji ötürə bilər və bununla da onu itələyə bilər.
Beləliklə, həqiqətən nüvə şok dalğası yanaşmasını sınaqdan keçirməliyik? Bu tamam başqa məsələdir.
Eltac Zülfüqaroğlu/Turkustan.az
