Pakistanda bir qəsəbədə səthə yaxın çıxan təbii qazdan evlərdə yerli əhalinin illərdir inkişaf etdirdiyi primitiv üsullarla istifadə edilir. Təbii qaz çıxarmaq üçün qazma yerinə şlanq, neftayırma zavodu yerinə tövlə olan qəsəbədə təbii qaz milyardlarla dollarlıq boru kəmərləri yerinə 25 sentlik torbalarda daşınır. Bu təhlükəli üsula görə bölgədə çoxlu sayda ölüm və yaralanmalar baş verib.
Turkustan.azxəbər verir ki, Pakistanın Hayber Paxtunxva əyalətindəki Banda Daoud Şah qəsəbəsində təbii qaz kütləvi infrastruktur və qazma işləri ilə ənənəvi üsullarla kəşfiyyat zamanı deyil, təsadüfən yataqlarda tapılıb.
Yoxsulluğun geniş yayıldığı bölgədə insanlar yaşadıqları şəhərdən çıxan qazdan canları bahasına istifadə edirlər. İmkansızlıq üzündən yerli əhali təbii qazın hasilatı, nəqli və ölçülməsi üçün öz qurğularını inkişaf etdirib. İnfrastrukturun olmadığı bölgədə təbii qaz neft emalı zavodu əvəzinə talvardan paylanır, boru kəmərləri əvəzinə kisələrdə daşınır. Ölçü vahidi kubmetr deyil.
Şəhərin girişindəki "sığınacaq emalı zavodundan" əllərində "uçan şarlar" (böyük torba) ilə qaçan uşaqlar diqqət çəksə də, bu nəhəng silindrli torbalar ilk baxışdan uşaq əyləncəsi kimi görünsə də, əslində onlar insanlara şam yeməyi bişirmək üçün zənbillərlə qaz gətirirlər.
ÖLÜMƏ VƏ YARALANMALARA SƏBƏB OLUR
Yerli sakinlər "uçan şara" bənzəyən bu əyləncəli nəqliyyat üsulunun təhlükələrindən xəbərdardır. Bu səbəbdən bölgədə əvvəllər də çoxlu ölüm və yaralanmalar baş verib. Bununla belə, insanlar dəyərinə və yoxsulluğuna görə ölçülərinə görə 5-10 min Pakistan rupisi (təxminən 410-820 türk lirəsi) dəyərində olan mətbəx boruları əvəzinə 70-80 faiz ucuz olan "uçan şarlara" üstünlük verirlər.
Banda Daoud Shah şəhərinin sakinləri təbii qaz öz torpaqlarına çıxdığı üçün pul ödəmirlər. Torpaqlarında təbii qazı olmayanlar ehtiyaclarını şəhərdən kənarda tikilmiş daxmadan ödəyirlər. Kazarmada gözləyən uşaqlar şəhər sakinlərinin çantalarını təbii qazla doldururlar. Gündəlik mətbəx ehtiyacları siyahısında olan nan (çörək) və dalçana (noxud) əlavə olaraq, ailə başçısından bir kisə qaz da istəyir.
Torpağa basdırılmış şlanq vasitəsilə çıxarılan təbii qaz, sızmasının qarşısını almaq üçün torbaların ağzına yerləşdirilmiş kiçik klapan vasitəsilə torbalara doldurulur. Torbaların o biri ucu yerdəki daşa bağlanır ki, uçan şar kimi havaya qalxmasın. Bir çanta orta hesabla 20-25 dəqiqəyə doldurulur. 2000 rupi (təxminən 165 türk lirəsi) dəyərində elektrik nasosu onların evlərində "torba qazı" istifadə etmək üçün kifayət edir. Bu nasos vasitəsi ilə ev sobalarında kisə qazından yemək bişirmək mümkündür. Bir kisə qaz iki saat sərfiyyata bərabərdir.
ZƏHƏRLƏNMƏ RİSKİ ÇOX YÜKSƏKDİR
Daha çox uşaqların daşıdığı "uçan şarlar" ən kiçik ehtiyatsızlıqda "uçan şarlara" çevrilə bilir. Uşaqların təbii qazı torbalarda evlərinə daşıması azmış kimi, bəzi neylon torbalardakı kiçik yamaqlar diqqət çəkir. Çantalar birdəfəlik olmadığı üçün üzərindəki yamaqlara baxanda onlarla dəfə istifadə edildiyi anlaşılır. Mətbəx borularında, təbii qaz doldurma qurğularında və ya onları daşıyan tankerlərdə "Yanğınla yaxınlaşmayın, ehtiyatlı olun, elektron cihazları söndürün" kimi xəbərdarlıqlar bütün dünyada diqqəti cəlb edərkən, "doldurulması, daşınması və istehlakı zamanı mərhələlər" uşaqların əlindəki torba qazı" tamamilə "orqanikdir".
Torbadan sızarsa, zəhərlənmə riski çox yüksəkdir, çünki qazda qoxulu kükürd tərkibli maddə yoxdur və o, ən təmiz formada nəfəs alacaqdır. Doldurma və torbalı nəqliyyatda partlayış maqnito və ya qığılcım kimi görünür. Təbii qazın torba balonlarından kiçik elektrik nasosu ilə sobaya ötürülməsi prosesi də böyük qəzalara meyilli olur. Ona görə də iki saatlıq yemək bişirmək Bəndə Davud Şahiləri üçün ölüm-dirim məsələsidir.
Eltac Zülfüqaroğlu/Turkustan.az
