"Gözü yaşlı" qalan ev..."


"Yollar və o yollardan yığdığım xatirələr...Bir də, yolun o ucu var." Bir neçə ay öncə Gəncəyə səfər edərkən yolboyu bu cür düşünmüşdüm. "Gəncə darvazası"ndan girən kimi, birbaşa Cavadxan küçəsinə (keçmiş Sabir küçəsinə) getmək istəmişdim. Çünki məhz o küçədə, o küçənin "budağı" olan dar dölmədə, dölmənin yaraşığı olan darvazadan içəridəki evdə tapmışdım illərlə könül rahatlığımı, təsəllilərimi, ovuntularımı...

Cavadxan küçəsi... Unudulmaz eşqlərə, ən mehriban qonşuluqlara, uşaqların şən-şaqraq gülüşünə yuva olan əfsanəvi küçə. Hə, bu küçə salındığı ilk gündən insanların yaddaşında əfsanələşib, kim üçünsə sevdaların "İrəm bağı", kim üçünsə "lələyi alova tutulan Zümrüd quşu" olub. Mənimçünsə nağılların ən sehirlisi, laylaların ən şirini, oxşamaların ən şəfqətlisidi Cavadxan küçəsi. Çünki "nənəmgilin küçəsi"dir.

Cabir Novruz yazırdı ki, "dünyanın ən gözəl məktəbi mənim oğlumun oxuduğu məktəbdir". Mənimçün də Gəncənin ən gözəl, ən isti, ən doğma küçəsi nənəm yaşayan küçə idi... Nənəm çoxdan rəhmətə gedib, amma nənəmlə bağlı bütün xatirələr həmişəyaşıldır. "Bu xatirələrə heç payız gəlmirmi?"-deyə soruşsanız, cavabım da hazırdı: "Əlbəttə, gəlir! Siz heç ağ şalını çiyninə atmış həmişəyaşıl ağac görməmisiniz ki?!"

Mənə elə gəlir ki, nənəmin addım səsləri o küçənin yaddaşına hopub... Həmişə daşların ara xətlərini ayaqlamayım deyə diqqətlə ayağımın altına baxdığım küçəni indi gözüyumulu gəzdim bu başdan-o başa, o başdan-bu başa... Xatirələrim də Gəncə çinarları kimiydi; silkələdikcə nənəmlə keçirdiyim günlərdən gah biri, gah da digəri düşdü ruhumun üstünə...

Bircə o evin-bir vaxt nənəmin əlinin səliqəsi, şirin ləhcəsi, bişirdiyi gözəl yeməklərin ətri ilə öyünən "nənəmgilin evinin" astanasından içəri addımlamağa ürəyim gəlmədi. Həyatımın ən qayğısız illərinin xatirələrini bükdüyüm doğmalığın saçaqlanmasını, çözələnib-çözələnib axırda "yad" olmasını istəmədim...

...Hər gəlişimdə addımlarımla xoş duyğularımın rəsmini çəkdiyim daşlar da, qırmızı kərpicli ikimərtəbəli binalar da, ayrılan dölmələrə atdığım qaçaraq baxışlar da, lap elə bütün küçənin özü də nənəmin yadigarıdır mənimçün. Küçənin ayağındakı "hay" deyəndə, başındakı "can" deyirdi burda, çünki hamı bir-birini tanıyır, dərdi də, sevinci də axşamtərəfilərin alatoranlığında açılan çay süfrələrində "pay-püş edərdilər"...

Hər dəfə nənəmgilə gedəndə bütün küçə nənəmə gözaydınlığı verər, onunla birgə sevinirdilər: "Nəvən gəlib, gözümüz aydın!" Həm, nənəm də bu küçənin ağzıdualı, əlixeyirli qadınlarından idi; məcislərdə yeri başda olar, "böyük iş" görməyi planlaşdıranlar ondan xeyir-dua alar, oğluna qız bəyənən onunla məsləhətləşər, qızına elçi düşən ona gənəşərdi.

Yorulmaq bilməzdi nənəm... İş dalınca getməyə ərinməz, bəzən küçəni boydan-boya, azı, on dəfə gedib-gələrdi. Küçədəki mağazaların satıcıları, diş həkimləri, saatsazlar, əntiq əşya satanlar, hətta küçənin ayağında studiyası olan fotoqraf belə, nənəmin saat neçədə evdən çıxdığını, hansı işin dalınca getdiyini, ordan "əlidolu", yaxud "əliboş" qayıtdığını bilirdi. Çünki nənəm sözünü, əməlini sirr eləməz, sonra da bu sirri dilinin altında gizlədib "xoflu-xoflu" yüyürməzdi küçəni. Gülə-gülə, hər kəsin yanında ayaq saxlayıb hal-əhval tuta-tuta, lazım gəldikdə, böyüyün işinə əl ata-ata, balacanın ününə yetə-yetə keçərdi "keçmiş Sabir küçəsi"ndən. Etdiyi "səfərlərin" ünvanı da küçə sakinlərinə bəlliydi; bir gün bacısıgilə gedirdi, ertəsi gün qızıgilə... Həftənin əvvəlində uşaqgördüyə, ortasında "adna"ya, axırında da bazara gedərdi nənəm...

"Nənəmgilin küçəsi"ndəki binaların hər biriylə bağlı ayrıca xatirələrim var. Məhşur Zinger ailəsinə məxsus binanın birinci mərtəbəsində bağmanlı bir baba kitab-dəftər satardı. O qədər olub ki, nənəmin əlindən tutub ora çəkmişəm, özümə rəngli qələmlər, üstü şəkilli dəftərlər aldırmışam... Sonradan dükanın rəflərini hədiyyəlik əşyalar da bəzəməyə başladı.

Çağdaşlıqla qədimliyin, milliliklə avanqardlığın bir-birinə naxış olduğu bir şəhərdir Gəncə. Bu, uğurlu dövlət siyasətinin nəticəsidir və burdakı uğurdan hər bir azərbaycanlıya pay düşür. Və mən bu naxışlı, bu möhtəşəm şəhərin sinəsinə baş qoyub xumarlanan xatirələrimin arxasınca məhlə-məhlə, dölmə-dölmə gəzməkçün gecikmək istəmirəm. Hər addımımda "gəncəli xatirələrim" gözlərimin önündə yenidən, yenidən yaşıllaşır, zoğ verir, tağ atır; qarış-qarış, küçə-küçə, ev-ev, ocaq-ocaq, adam-adam, olay-olay...

...İndi, elə bu yazını yazarkən belə, gözlərimi yumub pıçıldayıram: "O şəhəri, o küçəni, o evi sevirəm! Ora mənim mənsiz qalan uşaqlıq saxlancımdır, ora mənim doğma yurdumdur!"

Təsəvvürümün formalaşmadığı körpəliyim də Gəncə ilə bağlıdır; xoş, qayğısız, dünyanı tanımayan, tanımadığı üçün də eyninə almayan o körpənin qığıltıları da hopubmu, görəsən, nənəmin ayaq səslərinin yanına? Bilmirəm...

Darıxıram o ev, o küçə, o döngə üçün... Mənim, bizim doğma küçəmiz-"nənəmgilin küçəsi" indi "Gəncənin Torqovusu" deyə tərif edilir... Abaddır, gözəldir "keçmiş Sabir küçəsi"... Və, sanki, küçədən artıq bir anlayış, qavram tələb edən məkandır, küçə-parkdır, xiyabandır... Bir neçə ay əvvəl yaddaş boxçama yığdığım xatirələrimlə uşaqlığımdan qalanları "yan-yana düzürəm" və görürəm ki, hər xatirənin öz qiyməti var. İndiki müasirliklə o vaxtkı nimdaşlığın arasındakı, duyğulardan, hisslərdən hördüyüm həsir körpüdən keçdikcə, "nənəmgilin küçəsi"ni esselərimə, şeirlərimə qatıram. O da "vəfasız" çıxmır; elə tez-tez gəlir ki, yuxuma...

...Yuxuda görürəm ki, yenə yaydı, getmişəm Gəncəyə, "Gəncənin Torqovısı" da məni qarşılamağa "çıxıb", "salama durub". Nənəmin yeləni güllü, özəni butalı donunun ətəyindən yapışmışam, dölməylə gedirəm. Burnuma "mürəbbəlik gilas" ətri gəlir. Bu ətrin sırf gilasamı, yoxsa iri, şirəli ləyəndə qaynayan mürəbbəyəmi aid olduğunu kəsdirəmmirəm, amma dişlərimin ucu göynəyir...

İnsanın yaşadıqlarını sonradan yuxuda görməsi onun o hadisəni təkrar yaşamaq istəyidir... Belə deyirlər... Və mən inanıram...

"Yelqanadlı illər, "amansız fələk", "zamansız əcəl" də var ömrümüzdə; bunlara inanıb-inanmayacağımız nə onların, nə də dünyanın eyninə deyil. Bu məfhumlar apardı nənəmlə babamı özləriylə... Onlar getdi, boş qaldı Gəncənin "ən romantik küçəsi"ndəki o ev... Bir gün də, "həyat şərtləri" kəmənd atdı, "ovladı" o evlə aramızdakı gözəgörünən bağlılığı... Bir vaxt sevincim, səsimin şənliyi, nazımın yurdu olan o ev indi mənim dərdimdir...

Bünövrəsinə daş qoyanın, pəncərəsinə pərdə tikmək üçün divarını əlinin qarışıyla ölçənin nəfəsi, həniri bir yana, onların ocağından çıxanların da o evdən, o ocaqdan perik düşməsi təkcə insan dərdidirmi? Məncə, yox! O ev də ağlayır, o ev də həsrət çəkir, hər kərpicinə qədər göynəyir, suvağının hər qarışınadək gizildəyir, bilirəm... Bilirəm...

Təsəllim bircə odur ki, nə o ilk daşı qoyan, nə də o barmaqlarının ucuyla divarlarına tumar çəkən bu gün o evin həsrət bayatılarını eşitmir... Bəlkə də, eşidirlər? Yox... Bax, buna inanmaq istəmirəm....

Gəncənin Cavadxan küçəsi...

"Keçmiş Sabir küçəsi"...

"Gəncənin Torqovısı"...

Və mənimçün "nənəmgilin küçəsi"... Uşaqlığımın nağıllı-şahzadəli, "üç alma"lı, İrəm bağlı xatirəsi, bu günümün həsrəti, intizarı... Küçənin ayağından yol başlayıb üzü yuxarı-Gəncəçaya tərəf gedənlər, birinci döngədən dönəndən sonra sağ tərəfdəki "tağlı dölmə"ni görənlər, o dölmənin qoynundakı boz, bəzəkli, dəmir darvazaya baxışları ilişənlər, baxın, ora mənim həsrətimdi...

"Yaman gün"dü həsrət, elə bilirəm. O darvazanın eşiyində çəkdirdiyim şəklə baxa-baxa özümü ovuduram: "Yaman günün ömrü az olar, Leyla..."

Leyla Turan.


MANŞET XƏBƏRLƏRİ